O duchowości w nauce

(...) silnik to zmaterializowana ociężałość i z pewnością nie ma on wiele wspólnego z delikatnym listkiem, nie mówiąc już o poczuciu humoru. Silnik parowy jest symbolem przemysłu ciężkiego i tym samym niszczącego wpływu industrializacji na życie społeczne. Jest raczej symbolem brudu niż czystości, miasta niż wsi, niezdarności niż delikatności. Jak takie brzęczące, sapiące, spowite parą, gwiżdżące, przeciekające monstrum może pomóc nam zrozumieć subtelną siatkę zdarzeń, które zachodzą wokół nas, wpływają na nasze życie i każdy aspekt naszego niezwykłego świata?

(...) naukowcy starają się jak najszerzej korzystać z abstrakcji. Silnik parowy jest dobrym tego przykładem. Jeśli usuniemy całe żelastwo, aby uzyskać abstrakcyjny silnik parowy, otrzymamy motor napędzający wszystkie zmiany, jakie wokół nas zachodzą. To znaczy, jeśli spojrzymy na istotę silnika parowego, na jego abstrakcyjną „duszę”, a pominiemy szczegóły jego realizacji – parę, przeciekające rury, zaolejone tłoki, koła i nity – otrzymamy pojęcie, które odnosi się do wszystkich możliwych zjawisk. Oto czym jest nauka: docieraniem do istoty zjawisk, formułowaniem na ich temat wielkich teorii i poszukiwaniem ich ulotnego ducha gdzieś indziej w naturze. Znalezienie takiego samego ducha w innych zdarzeniach oznacza, że uzyskaliśmy wspólny opis pewnego aspektu świata.

Poeta patrzy na zdarzenia powierzchownie, choć często odnosi się do głębokich emocji czy sfery ducha. Naukowiec zaś stara się przeniknąć pod powierzchnię i dotrzeć do istoty zdarzenia. W tym rozdziale obierzemy różne zdarzenia ze skórki i zobaczymy, że pod spodem kryje się zawsze duch silnika parowego.

Peter Atkins: Palec Galileusza. Przełożył Tomasz Hornowski.
Ilustracja: Naukowiec używający maszyny parowej do wyrywania zębów (koperta na list); źródło: Wikimedia Commons, CC BY 4.0.